"27" лістапада 2020 г.
Саюз археолагаў Украіны ад імя ўсёй арганізаванай археалагічнай супольнасці Украіны выказвае рашучы пратэст супраць фактаў відавочных парушэнняў акадэмічных свабод навукоўцаў у Рэспубліцы Беларусь.
З канца лета гэтага года мы атрымалі трывожныя навіны аб рэпрэсіях і ганенню супраць навукоўцаў (у асноўным супрацоўнікаў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі), якія не баяцца гучна заяўляць пра сваю грамадзянскую пазіцыю. Вось толькі некалькі прыкладаў, якія ілюструюць агульную несуцяшальную сітуацыю.
12 жніўня гэтага года на фоне маштабных акцый пратэсту, якія ахапілі беларускія гарады, старшыня Прэзідыума Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Уладзімір Гусакоў на сустрэчы з дырэктарамі акадэмічных інстытутаў выказаў абурэнне бескантрольнасцю навуковай моладзі у сувязі з хадайніцтвам маладых навукоўцаў супраць гвалту. На гэтым жа пасяджэнні В. Гусакоў запатрабаваў ад дырэктараў "навесці парадак у сваіх установах".
17 верасня дырэктар Інстытута сацыялогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Генадзь Коршунаў быў вымушаны падаць у адстаўку. Раней у чэрвені навуковец пацвердзіў паведамленні сацыёлагаў пра нізкія рэйтынгі даверу жыхароў Мінска да ўладаў Беларусі.
Мы таксама ведаем пра факты затрымання (1, 2, 3, 4) і нечалавечыя ўмовы ўтрымання шэрагу нашых калег — беларускіх гісторыкаў падчас актыўнай фазы грамадзянскіх пратэстаў у Рэспубліцы Беларусь.
Аднак найбольш шакуе апошняя навіна пра звальненне сямі супрацоўнікаў Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў сувязі з меркаваным заканчэннем тэрміну іх кантрактаў, а таксама звальненне яшчэ пяці супрацоўнікаў інстытута ў знак салідарнасці з калегамі. Інстытут гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі таксама адпавядае за археалогію ў Беларусі, таму наш Саюз уважліва адсочвае сітуацыю у гэтай установе. Характэрна, што практычна ўсе звольненыя навукоўцы раней дэманстравалі свой шчыры патрыятызм і непахісную пазіцыю, якая можа адрознівацца ад афіцыйнага пункту гледжання ўладаў. Мы шчыра расчараваны тым, што паведамленні аб звальненні падпісаў намеснік дырэктара Інстытута, паважаны намі беларускі археолаг Вадзім Лакіза. Яго тлумачэнне, што звальненне было звязана з завяршэннем адпаведных навукова-даследчых праектаў, заключаных навукоўцамі, здаецца нам непераканаўчым, бо відавочна, што гэтая сітуацыя тычыцца не нейкіх часовых работнікаў, нанятых на "сезонную працу", а аўтарытэтных вопытных навукоўцаў, жыццё якіх цесна звязана з Акадэміяй.
Мы ведаем нашых беларускіх калег як шчырых патрыётаў сваёй краіны, але ў той жа час спакойных, дысцыплінаваных і сістэмных людзей, якія ў поўнай меры ўсведамляюць сваю адказнасць перад грамадствам і ніколі не дазвалялі сабе дзейнічаць супраць нацыянальных інтарэсаў Беларусі, каб дагадзіць уласным прыватным гледжанням. Пры гэтым у часы цяжкіх выпрабаванняў для беларускага народа навукоўцы не могуць заставацца ўбаку і скрываць сваё бачанне працэсаў, якія адбываюцца. Прынцыпы, сфармуляваныя Міжнародным аб'яднаннем «Академія за акадэмічныя свабоды» (AFAF), сцвярджаюць, што як унутры навуковай арганізацыі, так і па-за яе межамі навукоўцам прадастаўляецца поўная свабода задаваць любыя пытанні і шукаць ісціну, у прыватнасці адносна спрэчных і непапулярных пазіцый, незалежна ад таго, лічацца яны абразлівымі для кагосьці ці не. Акадэмічныя ўстановы не маюць права стрымліваць рэалізацыю гэтай свабоды сваімі супрацоўнікамі альбо выкарыстоўваць яе як падставу для дысцыплінарнага ўздзеяння альбо звальнення.
Заклікаем беларускія ўлады спыніць здзекаванне над беларускай навукай і нацыянальнай інтэлігенцыяй, а таксама цалкам аднавіць правы рэпрэсаваных навукоўцаў, якія сёння, нягледзячы на жорсткі адміністрацыйны ціск, працягваюць несці святло ведаў і праўды, сумленна выконваючы сваю місію публічных інтэлектуалаў.
Мы звяртаемся да Нацыянальнай акадэміі навук Украіны, іншых навуковых арганізацый, адукацыйных устаноў і шырокай грамадскасці з заклікам падтрымаць нашу заяву і падняць свой голас у абарону акадэмічных свабод у Беларусі.
Праўленне Саюза
